Về sự tích Thánh Mẫu Liễu Hạnh, căn cứ vào các tài liệu ”Quảng Cung linh từ phả ký”, “Quảng Cung linh từ bi ký” , “Cát Thiên tam thế thực lục” và “Nam Định Dư địa chí” hiện đang lưu giữ ở địa phương do Ban quản lý di tích danh thắng của tỉnh Nam Định sưu tầm, được Hội đồng khoa học lịch sử Nam định thẩm định về thân thế và sự tích về Thánh Mẫu Liễu Hạnh (tên phàm là Phạm Tiên Nga) như sau.

Sự tích Thánh Mẫu Liễu Hạnh

Sự tích Thánh Mẫu Liễu Hạnh trong lần giáng sinh thứ nhất

Vào đầu thời Lê, tại ấp Quảng Nạp, xã Vị Nhuế, huyện Đại An, phủ Nghĩa Hưng, trấn Sơn Nam có ông Phạm Huyền Viên, người xã La Ngạn kết duyên cùng bà Đoàn Thị Hằng, người ấp Nhuế Duệ, cũng xã Vị Nhuế (nay là thôn Vi Nhuế, xã Yên Đồng, huyện ý Yên, tỉnh Nam Định). Hai ông bà là những người hiền lành, tu nhân tích đức nhưng hiềm một nỗi đã ngoài 40 tuổi mà vẫn chưa có con. Một đêm rằm tháng hai, ông bà được thần báo mộng là Ngọc Hoàng sẽ cho con gái thứ hai là Công chúa Hồng Liên đầu thai làm con. Từ đó bà có thai.

Trước khi sinh, vào đêm ngày 6 tháng 3 năm Quý Sửu, trời quang mây vàng như có ánh hào quang. Ông Huyền Viên ngồi đợi tin mừng, bỗng như có một nàng tiên từ trong đám mây bước xuống thềm nhà, và bà sinh một bé gái. Vì vậy ông đặt tên con là Phạm Tiên Nga. Phạm Tiên Nga càng lớn càng xinh đẹp, mọi việc nữ công gia chánh đều thành thạo, đảm đang. Đến năm 15 tuổi đã có nhiều người đến dạm hỏi nhưng nàng đều khước từ vì nàng còn phải ở nhà chăm sóc cha mẹ già yếu, canh cửi quán xuyến công việc gia đình.

Ngày 10 tháng 10 năm Nhâm Ngọ (1462) thân phụ của nàng qua đời. Hai năm sau mẫu thân của nàng cũng về nơi tiên cảnh. Phạm Tiên Nga đã làm lễ an táng cha mẹ ở phía đông nam phủ Nghĩa Hưng (nay là thôn La Ngạn ở đây có đền thờ Phụ thân và Mẫu thân của Phạm Tiên Nga). Sau ba năm để tang cha mẹ, lo mồ yên mả đẹp, Phạm Tiên Nga bắt đầu chu du khắp nơi làm việc thiện (Lúc này Tiên Nga vừa tròn 35 tuổi).

Ngài đã ủng hộ tiền của và công sức giúp đân đắp đê ngăn nước Đại Hà từ bên kia phía núi Tiên Sơn (nay là núi Gôi) đến Tịch Nhi (nay chính là đường đê Ba Sát, nối Quốc lộ 10 chạy dọc xã đến ngã ba Vọng. Đây cũng chính là con đường nối di tích Phủ Dầy với Phủ Quảng Cung. Cùng với việc đắp đê, ngài còn cho làm 15 cây cầu đá, khơi ngòi dẫn nước tưới tiêu, khai khẩn đất ven sông, giúp tiền bạc cho người nghèo, chữa bệnh cho người ốm, sửa đền chùa, cấp lương bổng cho các vị hương sư, khuyên họ cố sức dậy dỗ con em nhà nghèo được học hành.

Năm 36 tuổi, Ngài đến bờ Sông Đồi dựng một ngôi chùa trên mảnh vườn nhỏ, đặt tên là Chùa Kim Thoa. Bên trên thờ đức Nam Hải Quan Thế Âm Bồ Tát, bên dưới thờ thân phụ và thân mẫu.

Sau đó hai năm, ngài tới tu sửa chùa Sơn Trường -ý Yên, Nam Định, chùa Long Sơn – Duy Tiên, Hà Nam, chùa Thiện Thành ở Đồn xá – Bình Lục, Hà Nam.

Tại chùa Đồn xá, ngài còn chiêu dân phiêu tán, lập ra làng xã, dậy dân trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải. Tháng Giêng năm Nhâm Thìn (1472),

Ngài trở lại chùa Kim Thoa, và tháng 9 năm ấy, ngài trở về quê cũ cùng các anh chị con ông bác tu sửa đền thờ Tổ họ Phạm khang trang bề thế ( nay còn đền thờ ở phía nam xóm Đình thôn La Ngạn).

Sau đó ngài lại đi chu du ở trong hạt, khuyên răn bà con dân làng những điều phải trái.

Rồi trong đêm ngày 2 tháng 3 năm Quý Tỵ, thời Hồng Đức (1473), trời nổi cơn giông, gió cuốn, mây bay, ngài đã hoá thần về trời. Năm đó ngài vừa tròn 40 tuổi.

Ngay sau khi ngài mất, nhân dân xã Vi Nhuế đã lập đền thờ trên nền nhà cũ, gọi là Phủ Quảng Cung, tôn ngài làm Phúc thần, với Duệ hiệu là “Lê Triều Hiển Thánh, Tầm Thanh Cứu khổ, Tiên Nga tôn thần”.

Sự tích Thánh Mẫu Liễu Hạnh giáng sinh lần thứ hai

Truyền thuyết kể rằng: Ông Lê Đức Chính lấy người con gái họ Trần làm vợ, ham làm điều nghĩa, 40 tuổi sinh con trai đặt tên là Lê Đức Lâm. Khoảng năm Thiên Hựu bà vợ họ Trần của ông có mang đã quá kì sinh nở mà chưa sinh, không thích khói lửa, chỉ ham hương hoa, người nhà nghi là bà bị yêu ma. Vừa tiết trung thu, ông mơ thấy có người ngoài cửa cầm búa đi vào, khấn trời đất rồi lấy búa ném ông, ông ngã ra. Một lực sĩ dắt ông đi ra, qua thành vàng cửa ngọc. Bỗng thấy một cô gái mặc áo đỏ, tay bưng chén ngọc, chẳng may nhỡ tay đánh rơi làm chén sứt một góc. Lúc đó có một người giở sổ ra viết mấy hàng chữ rồi sai sứ giả dắt cô gái áo đỏ đi ra cửa phía nam. Ông hỏi thì người lực sĩ nói rằng :”Đó là cô đệ nhị Quỳnh nương bị trích giáng đấy”. Khi ông tỉnh dậy thì bà vợ họ Trần đã sinh con gái, da trắng như tuyết, dáng đẹp như hoa, trên đời ít ai sánh kịp, mới đặt tên là Giáng Tiên. Khi lớn lên Giáng Tiên tài sắc đều tuyệt, lại rất ham đọc sách. Có người là Trần Đào ở cùng làng ngỏ ý cầu thân. Ông liền vui vẻ nhận lời cho tác thành đôi lứa. Mới được 3 năm, bấy giờ Giáng Tiên 21 tuổi, ngày 3 tháng 3 năm Mậu thìn, không bệnh mà mất. Một hôm, bà mẹ họ Trần đi qua phòng cũ, tự nhiên buồn bã thương cảm. Bỗng thấy trong vườn hoa gió thơm phảng phất, Giáng Tiên bước lại khóc mà nói rằng : “Con đây !” Bà nói :”Con ở đâu lại đây ?” Giáng Tiên đáp :”Con là đệ nhị Quỳnh nương vì mắc lỗi mà bị phạt. Nay trở về chầu hầu thượng đế, xin phép về thăm mẹ”. Nói xong bay lên trời biến mất. Từ đó vân du không định, đến các sứ như Tây Hồ, Hương Tích, Phố Cát, Nghệ An, Sóc Sơn, Hoành Sơn… biến ảo khôn lường, hễ đến đâu là tỏ ra thần dị ở đó. Năm Dương Hoà thứ 8 vâng chỉ lập đền thờ. Khoảng năm Chính Hoà, hễ có cầu cúng lại càng linh ứng. Hàng năm đến ngày 7, 8, 9 tháng 3 thì mở hội. Lịch triều phong sắc tặng làm Mã vàng công chúa thượng đẳng thần..

Sự tích Thánh Mẫu Liễu Hạnh giáng sinh lần thứ ba

Truyền thuyết kể rằng: Vì tình nghĩa thuỷ chung với chồng con ở trần thế nên đến thời Lê Khánh Đức thứ 2 (1650), Phạm Tiên Nga lại giáng sinh tại đất Tây Mỗ, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hoá, vào ngày 10 tháng 10 năm Canh Dần, tái hợp với ông Trần Đào lúc này đã tái sinh là Mai Thanh Lâm, sinh được một con trai tên là Cổn. Thánh Mẫu mất ngày 23 tháng Chạp năm Mậu Thân, thời Lê Cảnh Trị thứ 6 (1668). Năm ấy ngài  vừa 18 tuổi. Đền thờ ngài là Phủ Sòng Sơn, Thanh Hoá.

Sưu tầm

>>> Xem thêm: Phủ Tiên Hương         Lăng mộ Thánh Mẫu Liễu Hạnh

>>> Nhấn Subscribe để theo dõi các video về Phủ Dầy Nam Định tại kênh: Phủ Dầy Nam Định Official – YouTube